Wyjaśnienie niektórych pojęć prawniczych
Oskarżony
jest to osoba przeciwko której prokurator skierował do sądu akt oskarżenia, a także osoba w stosunku do której prokurator skierował do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Oskarżonemu przysługuje szereg uprawnień, z których najważniejsze to: prawo do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień, odmowy odpowiedzi na pytania, prawo do korzystania z pomocy obrońcy (adwokata), prawo do składania wniosków dowodowych, prawo do zaskarżenia niekorzystnego wyroku. Oskarżony ma także obowiązki (np. oskarżony pozostający na wolności ma obowiązek stawiania się na każde wezwanie sądu oraz informowania o zmianie miejsca pobytu). Oskarżony nie może też bezprawnie utrudniać postępowania. Niewypełnienie przez oskarżonego ciążących na nim obowiązków, lub bezprawne utrudnianie postępowania, może nawet skutkować zastosowaniem tymczasowego aresztowania.
Podejrzany
jest to osoba, w stosunku do której, w trakcie postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia), wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Postanowienie takie wydaje prokurator lub policja, jeżeli dojdzie do wniosku, iż dana osoba popełniła przestępstwo będące przedmiotem postępowania. W postanowieniu tym określa się czyn, o którego popełnienie podejrzewa się podejrzanego i podaje kwalifikację prawną tego czynu. Podejrzany ma takie same prawa i obowiązki jak oskarżony.
Pokrzywdzony
jest to osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony na etapie postępowania przygotowawczego może składać wnioski dowodowe oraz zaskarżyć postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. W trakcie postępowania sądowego pokrzywdzony może działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego. Pokrzywdzony może korzystać z pomocy pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny.
Oskarżyciel posiłkowy
jest to pokrzywdzony w postępowaniu sądowym, który do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia), zgłosił oświadczenie o zamiarze działania w takim charakterze. Oskarżyciel posiłkowy może czynnie uczestniczyć w rozprawie, wypowiadać się, zgłaszać wnioski dowodowe, zaskarżyć niekorzystny wyrok. Pokrzywdzonemu, który nie działa jako oskarżyciel posiłkowy, nie przysługują wymienione prawa. Oskarżyciel posiłkowy może korzystać z pomocy pełnomocnika, którym może być tylko adwokat lub radca prawny.
Postępowania przygotowawcze
jest to pierwszy etap postępowania karnego, prowadzony przez prokuratora lub policję (pod nadzorem prokuratora). Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie śledztwa lub dochodzenia. Celem postępowania jest ustalenie, czy popełniono przestępstwo, ustalenie jego sprawcy, ustalenie okoliczności przestępstwa, zebranie i zabezpieczenie dowodów dla sądu. Postępowanie przygotowawcze, zależnie od jego wyników, kończy się aktem oskarżenia lub postanowieniem o umorzeniu. Postanowienie o umorzeniu postępowania może być zaskarżone przez pokrzywdzonego.
Postępowanie sądowe
Postępowanie sądowe jest wszczynane na skutek skargi uprawnionego oskarżyciela. Sąd, co do zasady, orzeka w składzie jednego sędziego. Tylko sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, zaś w sprawach zagrożonych karą dożywotniego pozbawienia wolności – w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Na rozprawie w sprawie, w której postępowanie przygotowawcze toczyło się w formie śledztwa obecność prokuratora jest obowiązkowa.
Postępowanie przyspieszone
Tryb przyspieszony można stosować w sprawach, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli sprawcę przestępstwa zatrzymano na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. W trybie tym prokurator w ciągu 48 godzin od zatrzymania sprawcy kieruje do sądu wniosek o rozpoznanie sprawy. Od chwili wniesienia do sądu wniosku o rozpoznanie, sąd ma 24 godziny na rozpoznanie sprawy. Sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego. Oskarżony w tym postępowaniu może korzystać z pomocy obrońcy. Apelację od wyroku wydanego w tym trybie sąd okręgowy rozpoznaje w terminie miesiąca.
Zatrzymanie
środek przymusu stosowany przez policję, polegający na pozbawieniu wolności osoby podejrzanej, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, iż popełniła ona przestępstwo i zachodzi obawa ucieczki tej osoby, ukrycia się jej, zatarcia śladów przestępstwa lub nie można ustalić jej tożsamości. Podstawą zatrzymania może być też przesłanka do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym. Osobę zatrzymaną należy poinformować o jakie przestępstwo się ją podejrzewa oraz wysłuchać. Osoba zatrzymana ma prawo złożyć zażalenie na zatrzymanie, które rozpoznaje sąd rejonowy. Ma także prawo do kontaktu z adwokatem. Osobę zatrzymaną należy zwolnić, jeżeli w ciągu 48 godzin prokurator nie wystąpi do sądu z wnioskiem o zastosowanie wobec niej tymczasowego aresztowania. Jeżeli prokurator skieruje taki wniosek do sądu, sąd ma 24 godziny na wydanie postanowienia o zastosowaniu lub odmowie zastosowania tymczasowego aresztowania. Osobę zatrzymaną należy zwolnić zawsze na żądanie prokuratora lub sądu.
Tymczasowe aresztowanie
najbardziej drastyczny środek zapobiegawczy. Może być stosowany zarówno na etapie postępowania przygotowawczego jak i sądowego. W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie stosuje sąd na wniosek prokuratora, w postępowaniu sądowym sąd, przed którym sprawa się toczy. Stosując tymczasowe aresztowanie sąd określa okres, na jaki je zastosowano. Na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie. Tymczasowe aresztowanie stosuje się tylko wobec oskarżonego (podejrzanego) i tylko, jeżeli zgromadzone dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (podejrzany) dopuścił się zarzuconego mu czynu. Środek ten stosuje się, jeżeli zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, nakłaniania świadków i oskarżonych do fałszywych zeznań lub wyjaśnień (lub innego bezprawnego utrudniania postępowania), a także, jeżeli zarzucono mu przestępstwo, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, lub gdy sąd I instancji skazał oskarżonego na karę nie mniejszą niż 3 lata pozbawienia wolności. Wyjątkowo tymczasowe aresztowanie stosuje się w celu zapobieżenia popełnienia przez oskarżonego nowego przestępstwa. Oskarżony (podejrzany) może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie tymczasowego aresztowania. Dla osoby tymczasowo aresztowanej każdy może ustanowić obrońcę. W praktyce tymczasowe aresztowanie stosowane jest prawie zawsze w sprawach o zabójstwo, handel lub przemyt narkotyków, rozbój, łapownictwo.
Dozór policji
jest to wolnościowy środek zapobiegawczy, stosowany na etapie postępowania przygotowawczego przez prokuratora, zaś na etapie postępowania sądowego przez sąd rozpoznający sprawę. Oskarżony, wobec którego zastosowano dozór policji, zazwyczaj ma obowiązek stawiać się w jednostce policji, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania oskarżonego (podejrzanego) w określonych odstępach czasu. Dozór może polegać też na nałożeniu innych obowiązków.
Apelacja
środek zaskarżenia od wyroku sądu I instancji. Przysługuje oskarżonemu, obrońcy, oskarżycielowi publicznemu (prokuratorowi), oskarżycielowi posiłkowemu, oskarżycielowi prywatnemu oraz osobie odpowiedzialnej posiłkowo. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok w terminie 14 dni od otrzymania odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem należy złożyć w sądzie, który wydał wyrok w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku. W postępowaniu przyspieszonym termin na wniesienie apelacji wynosi 7 dni, zaś termin na złożenie wniosku o doręczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem wynosi 3 dni od ogłoszenia wyroku. W postępowaniu w sprawach wykroczeń, termin do wniesienia apelacji wynosi także 7 dni od otrzymania wyroku z uzasadnieniem. Apelacja od wyroku sądu okręgowego, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata. Apelację rozpoznaje sąd wyższego rzędu nad sądem, który wydał zaskarżony wyrok.
Zażalenie
środek zaskarżenia na niektóre postanowienia sądu lub prokuratora. Zażalenie przysługuje m .in. na następujące postanowienia: o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu, o odmowie przywrócenia terminu, o umorzeniu śledztwa (dochodzenia), o zabezpieczeniu majątkowym. Zażalenie wnosi się na piśmie do organu, który wydał zaskarżone postanowienie w terminie 7 dni od ogłoszenia lub doręczenia zaskarżanego postanowienia.
Przeszukanie
czynność procesowa mająca na celu znalezienie dowodów przestępstwa, osoby lub przedmiotów podlegających zatrzymaniu. Przeszukania może dokonać sąd, prokurator lub policja. Policja dokonując przeszukania ma obowiązek okazać postanowienie sądu lub prokuratora, ewentualnie nakaz kierownika jednostki policji (komendanta). W przypadkach niecierpiących zwłoki wystarczy okazanie przez policjanta legitymacji służbowej. Przeszukanie dokonane na podstawie nakazu kierownika jednostki lub legitymacji policyjnej winno być następnie zatwierdzone przez prokuratora lub sąd. Z czynności przeszukania sporządza się protokół, w którym osoba u której dokonano przeszukania może zamieścić swoje zastrzeżenia. Osobom, których prawa zostały naruszone w związku z przeszukaniem przysługuje zażalenie.
Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu
jedno z częściej spotykanych przestępstw w polskich sądach. Polega na prowadzeniu pojazdu mechanicznego (n. p. samochodu, motocykla, motorówki), jeżeli zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg lub zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila. Przestępstwo to jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności. W sprawach tych orzeka się także zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres od 3 lat do 15. Prowadzenie pojazdu, w stanie po spożyciu alkoholu, to jest gdy zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza wynosi od 0,1 do 0,25 mg lub zawartość alkoholu we krwi wynosi od 0,2 do 0,5 promila, stanowi wykroczenie.
Rozbój
przestępstwo polegające na kradzieży przy użyciu przemocy, groźby jej użycia lub doprowadzeniu człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Za przestępstwo to grozi kara pozbawienia wolności od lat 2 do 15. Typem kwalifikowanym rozboju jest sytuacja, gdy sprawca posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym środkiem lub też działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, albo też działa z osobą, która posługuje się nożem bronią palną albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu. Ten typ rozboju zagrożony jest karą od 3 do 20 lat pozbawienia wolności. W przypadku rozboju bardzo często stosowane jest tymczasowe aresztowanie.
Oszustwo (wyłudzenie)
przestępstwo polegające na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Za przestępstwo to kodeks karny przewiduje karę od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.
Wypadek drogowy
przestępstwo polegające na spowodowaniu zdarzenia w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała skutkujące rozstrojem zdrowia lub naruszeniem czynności narządu ciała na okres dłuższy niż 7 dni. Spowodowanie wypadku drogowego musi wynikać z naruszenia, chociażby nieumyślnego, zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Z przestępstwo to grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Typem kwalifikowanym opisanego przestępstwa, jest sytuacja, gdy sprawca powoduje śmierć człowieka lub ciężkie obrażenia ciała. Ten typ przestępstwa zagrożony jest karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Jeżeli w chwili wypadku drogowego sprawca był pod wpływem alkoholu (albo innego środka odurzającego) lub zbiegł z miejsca zdarzenia sąd może wymierzyć karę do 4 i pół roku pozbawienia wolności w przypadku spowodowania obrażeń na okres dłuższy niż 7 dni, zaś od 3 do 16 lat pozbawienia wolności w przypadku spowodowania ciężkich obrażeń ciała lub od 5 do 16 lat w przypadku spowodowania śmierci. W sprawach o wypadek drogowy możliwe jest też orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Wykroczenie
jest to czyn zagrożony karą nagany, grzywny do 5.000 zł (w przypadku niektórych wykroczeń drogowych do 30.000 zł), ograniczenia wolności lub aresztu do 30 dni. Sprawy o wykroczenia rozpatrywane są w pierwszej instancji sądy rejonowe. Ukaranie za wykroczenie nie jest umieszczane w Krajowym Rejestrze Karnym, chyba że sprawcę skazano na karę aresztu. W sprawach o szereg wykroczeń możliwe jest ukaranie sprawcy przez policję (lub podobne służby) w drodze mandatu karnego. Przyjęcie mandatu karnego nie jest obowiązkowe – w razie odmowy przyjęcia mandatu sprawa jest kierowana do sądu.
zdarzenie drogowe, w którym żadna osoba nie odniosła obrażeń ciała lub odniosła takie obrażenia na okres nie przekraczający 7 dni.